چه کسانی سرهای شهدا را حمل می‌کردند؟

هنگامی که کاروان اسیران به کوفه رسید، مردم برای تماشای آنان از منازل خود بیرون آمدند و برخی از روی ترحم و دل ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏سوزی، گریه و زاری می‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏کردند. امام سجاد (ع) هنگامی که گریه و زاری آنان را شنید، در حالی که سپاهیان، اطراف اسیران را گرفته بودند، فرمود: آگاه باشید، این مردم برای ما نوحه سرایی می‏کنند و گریه سر می‏دهند، آیا کسی غیر از آن‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ها ما را کشته‏ است؟
با این حال عبیدالله بن زیاد برای جلوگیری از روی دادن برخی حوادث احتمالی و نشان دادن قدرت خویش و اِعمال مؤثّر آن، کارهای زیر را هنگام ورود اسیران به کوفه انجام داد:
۱. ایجاد تغییر و تحول‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏هایی در شهر به شکرانه پیروزی [که چراغانی کردن یکی از آنها بود].
۲. مأمور ساختن ده هزار نیروی نظامی برای کنترل و نظارت بر اوضاع شهر و احوال افراد در کوفه.
۳. گزینش پرجمعیت ‏ترین نقطه‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ های شهر برای عبور دادن کاروان اسیران.
۴. عبور دادن اسیران از برابر دیدگان مردم، در حالی که با طناب بسته شده و بر شترهای بی‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ هودج سوار بودند.
۵. حمل سرهای شهیدان بر روی نیزه‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ ها پیشاپیش کاروان اسیران.
۶. ممنوعیت حمل سلاح برای مردم عادی در زمان عبور کاروان.

تاریخ ورود اسیران به شهر کوفه
بیشتر تاریخ نگاران، روز ورود قافله اسیران را به شهر کوفه، روز دوازدهم محرم سال ۶۱ ق. دانسته‏اند. گرچه برخی ورود اهل بیت (ع) را به کوفه، روز شانزدهم و یا هفدهم محرّم دانسته ‏اند که دلیلی بر صحت آن وجود ندارد. در مورد مدت اقامت ایشان در کوفه، از قراین مختلف و نقل‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏های مربوط به ورود قافله اسیران به شام می‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏توان نتیجه گرفت که توقف آنان در کوفه، بیش از یک هفته نبوده است.

تعداد اسیران اهل بیت (ع)
برخی تاریخ نگاران، تعداد زنان را ۶۴ تا ۸۴ نفر و تعداد مردان و پسران را ۱۴ نفر یاد کرده‏اند. برخی از تاریخ نگاران، تعداد مرکب‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏های حامل اسیران را چهل محمل نوشته‏اند، که بر روی هر یک هودجی بی‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ سرپوش بسته بودند. از امام سجاد (ع) روایتی نقل شده که بیان می‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏دارد، تعداد مردان [پسران] اسیر هنگام ورود به مجلس یزید در شام دوازده نفر بوده‏ است که با زنجیر یا ریسمان بسته شده بودند. در میان مردان قافله، علی بن حسین (ع) بزرگ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ترین فرد از نظر سن به شمار می‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏آمد، از این رو، سخت‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏گیری دشمن نسبت به آن حضرت نیز فزون‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏تر بود؛ چنان‏که دستان آن گرامی را برگردن بسته و بر تن آن حضرت زنجیر نهاده بودند؛ کمتر مورخی است که اشاره به مطلب غل و زنجیر نکرده باشد.

قبیله ‏هایی که سرهای شهیدان را حمل می‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏کردند
پس از آن‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏که سرهای شهیدان را از تن‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏هایشان جدا کردند، آن‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ها را در میان قبایل تقسیم نمودند، و پس از آن، به سوی کوفه روانه شدند. نام قبایل و تعداد سرهایی را که حمل کردند، چنین است:
۱. قبیله کنده، سیزده سر به فرماندهی قیس بن اشعث.
۲. قبیله هوازن، بیست سر به فرماندهی شمر بن ذی الجوشن.
۳. قبیله بنی‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏تمیم، هفده سر.
۴. قبیله بنی‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏اسد، شانزده سر.
۵. قبیله مذحج، هفت سر.
۶. قبیله قیس، نه سر.
مسؤول بردن سرها به کوفه
همراه با قافله اسیران کربلا، ۷۲ سر از سرهای یاران امام حسین (ع) از کربلا به کوفه حمل گردید. کسانی که مسؤول مراقبت از سرها در طول مسیر تا کوفه بودند، عبارت‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏اند از: شمر بن ذی الجوشن، قیس بن اشعث، عمرو بن حجاج زبیدی و عزره بن قیس احمسی.

منابع :
۱- طبری، تاریخ طبری، ج ۴: ۳۴۸۲.
۲- طوسی، امالی: ۹۱۳.
۳- دینوری، اخبار الطوال: ۲۵۹.
۴- علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۵: ۱۱۴.
۵- شیخ مفید، الارشاد، ج ۲: ۱۲۳.
۶- مقرم، مقتل الحسین: ۳۱۴۸.