مهم‌ترین رودخانه‌‌ها و حوزه‌‌های آبخیز ایران

شبکه وسیعی از رودخانه‌ها در سراسر ایران گسترده شده که بیشتر آن‌ها تنها در فصل‌های خاصی پر از آب می‌شوند. اکثر رودخانه‌های دائمی ایران از البرز یا زاگرس سرچشمه می‌گیرند و به دریای خزر، خلیج‌ فارس یا دریای عمان می‌ریزند. از میان رودخانه‌های فصلی هم گروهی به حوزه آبخیزشان و برخی دیگر پیش از رسیدن به مقصد خود خشک می‌شوند.

حوزه آبخیز دریای کاسپین

مهم‌ترین رودخانه‌هایی که از خط ساحلی دریای خزر عبور می‌کنند و به این دریاچه می‌ریزند شامل رود ارس، سفیدرود، رودخانه چالوس، رود هراز، رود سه هزار، رودخانه بابل، رود تالار، رودخانه گرگان، رود اترک، رود قراسو و رودخانه نکا است.

رودخانه ارس

۹۵۰ کیلومتر از خاک ایران را طی می‌کند تا به دریای کاسپین بریزد. این رود به دشت مغان و بخش وسیعی از مناطق شمال غربی ایران آب‌رسانی می‌کند.

سفیدرود

این رود در حدود ۶۰۰ تا ۷۸۰ کیلومتر طول دارد. از کوه‌های کردستان سرچشمه می‌گیرد و به قسمت وسیعی از جلگه گیلان سرسبزی می‌بخشد. پرورش ماهی در این رود رو به توسعه است.

رودخانه چالوس

یکی دیگر از رودخانه‌های مهم ایران برای پرورش ماهی رودخانه چالوس است.

رود هراز

طول رود هراز بیش از ۱۵۰ کیلومتر است. پیش از رسیدن به دریای خزر بخش وسیعی از جلگه مازندران را آبیاری می‌کند. ماهی قزل‌آلا از گونه‌های آبزی مهم  این رودخانه است.

رود سه هزار

رود سه هزار دشت تنکابن را آبیاری می‌کند.

رودخانه بابل

‌رودخانه‌ی بابل بستر بسیار مناسبی برای تخم‌ریزی یا پرورش انواع ماهی‌ها است.

رودخانه تالار

رودخانه تالار ۱۵۰ کیلومتر درازا دارد و به دشت شیرگاه در استان مازندران آب‌رسانی می‌کند.

رود تجن

از شهر ساری مرکز استان مازندران می‌گذرد و در طول ۱۲۰ کیلومتری که برای رسیدن به دریای خزر طی می‌کند به نواحی اطرافش زندگی می‌بخشد.

رودخانه گرگان

در حدود ۳۰۰ کیلومتر درازا دارد و به دشت گرگان آب‌رسانی می‌کند.

اترک

رودخانه‌ای به طول ۵۰۰ کیلومتر است که گاهی به دلیل کم‌آبی به مقصد نهایی‌اش که دماغه حسین قلی در استان مازندران است نمی‌رسد.

قراسو

قراسو رودخانه‌ای با ۸۰۰ کیلومتر طول، که از شرق گرگان سرچشمه می‌گیرد.

رودخانه نکا

رودخانه نکا ۱۰۰ کیلومتر طول دارد و از سوادکوه در استان گیلان سرچشمه می‌گیرد.

حوزه آبخیز خلیج‌فارس و دریای عمان

رشته‌کوه‌های زاگرس سرچشمه اصلی رودخانه‌هایی است که به حوزه آبی خلیج‌فارس و دریای عمان سرازیر می‌شوند. از مهم‌ترین رودخانه‌های این حوزه می‌توان به اروندرود، گاماسب، کارون، جراحی، زهره، دالاکی، مند، شور، میناب، مهران و نبند اشاره کرد.

اروندرود

از به هم پیوستن ۲ رودخانه پرآب دجله و فرات در عراق شکل می‌گیرد. پهنای این رودخانه بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر است. این رودخانه پرآب‌ترین رودی است که به خلیج‌فارس می‌ریزد.

گاماسب

گاماسب از کوه‌های همدان سرچشمه می‌گیرد و به رود سیمه در استان لرستان می‌پیوندد. سپس در خوزستان به کرخه تغییر نام داده و به خلیج‌فارس می‌ریزد.

رودخانه کارون

رودخانه کارون ۸۵۰ کیلومتر طول دارد و به بسیاری از مناطق غرب ایران آب‌رسانی می‌کند. این رود قابل کشتی‌رانی است و بهترین زمان برای کشتی‌رانی در آن از ماه دسامبر تا ژوئن است.

زاینده‌رود

زاینده‌رود از کارون مشتق شده و به سمت مرکز ایران ( باتلاق گاوخونی ) سرازیر می‌شود.

رود دز

رود دز به کارون می‌پیوندد.

جراحی

رودخانه‌های زال و مارون به یکدیگر می‌پیوندند و جراحی را شکل می‌دهند. این رود به کارون می‌ریزد.

رودخانه زهره

رودخانه زهره در استان کهکیلویه و بویراحمد جریان دارد.

رود دالاکی

رود دالاکی از جلگه ارژن در استان فارس سرچشمه می‌گیرد و در نزدیکی بندرعباس به خلیج‌فارس می‌ریزد.

رودخانه مند

رودخانه مند از شمال غربی شیراز سرچشمه می‌گیرد و به خلیج‌فارس می‌ریزد.

رود شور

رود شور پس از عبور از نواحی باتلاقی و شنی تنگه هرمز به خلیج‌فارس سرازیر می‌شود.

میناب

رودان و چغین به یکدیگر می‌پیوندند و رودخانه میناب را تشکیل می‌دهند که در شمال تنگه هرمز به خلیج‌فارس می‌رسد.

رودخانه‌های مهران و نبند نیز از کوه‌های لارستان در جنوب استان فارس سرچشمه می‌گیرند و در نزدیکی بندر خمیر به خلیج‌فارس می‌ریزند.

حوزه‌های آبخیز داخلی ایران

حوزه آبخیز ارومیه رودخانه‌هایی مانند زرینه‌رود (۲۴۰ کیلومتر )، تلخه رود (۱۶۰ کیلومتر)، صافی رود و برخی دیگر از رودهای کوچک‌تر را در خود جای‌ داده است.

حوزه آبخیز مسیله در شرق قم واقع‌شده است و در آن رودخانه‌های جاجرود، کرج، شور، مسیله جیران دارند.

حوض سلطان یا حوض ماره در شمال غربی مسیله واقع‌شده و رودخانه‌های شور، مسیله و هبله رود در آن جریان دارند.

حوزه آبخیز باتلاق گاوخونی در جنوب استان اصفهان قرار گرفته و در حدود ۷۰۰ کیلومتر از آن آب رودخانه زاینده‌رود جریان دارد.

حوزه‌های آبخیز فارس

نی‌ریز که از رود کر تغذیه می‌کند.

مهارلو که رود قره‌باغ به آن می‌ریزد.

پریشان که ۲ چشمه فاهور و پل آبگینه در آن قرار دارد.

حوزه آبخیز هامون جازموریان هلیل رود و بامپور به این برکه جاری می‌شوند. این برکه در جنوب شرقی ایران قرار دارد.

حوزه آبخیز کویر لوت برخی از مهم‌ترین رودهایی که به این حوزه آبخیز سرازیر می‌شوند عبارت‌اند از رودخانه دائمی شور، شورگز، ته رود، رودپشت، نسا، ریگان، رودخانه دائمی درختگان، سیراج، اندوجرد، جفتان، کهنوج، کیشست، پاشویه، نخل آب، آب خزان و چاه نلی.

حوزه آبخیز دشت کویر

در این حوزه آبخیز اکثر رودخانه‌ها پیش از رسیدن به مقصد نهایی خود خشک می‌شوند، رودخانه‌هایی مانند کلی مور (۵۰۰ کیلومتر)، کل شور (۲۵۰ کیلومتر) هبله رود، دامغان و موجین در این حوزه آبخیز قرار دارند.

تنها ۴۰ درصد از حوزه آبخیز سیستان در خاک ایران قرار دارد و مابقی آن متعلق به کشور افغانستان است. این حوزه آبخیز شامل برکه‌های آب زلال متعددی است که مرز مشخصی ندارند. مهم‌ترین دریاچه‌های این حوزه، هامون سیستان، هامون صابری و هامون پوزک هستند. در سال‌های پرباران رودخانه هیرمند که از افغانستان سرچشمه می‌گیرد به هامون آب‌رسانی می‌کند. هیرمند در حدود ۱۲۰۰ کیلومتر در کوه‌ها و دشت‌ها جریان دارد. چند رود کوچک‌تر مانند فرح رود، هر رود و خاش از افغانستان و شور از ایران به هیرمند می‌ریزند.

حوزه آبخیز نمکزار در شمال هامون سیستان قرار دارد. نمکزار برکه کوچکی است که از رودخانه‌هایی که در قسمت غربی آن قرار دارند تغذیه می‌کند.

حوزه آبخیز مشاکل نیز در شمال هامون سیستان قرار دارد و از رودخانه‌هایی نظیر مشاکل، سیس مش و روتاک تغذیه می‌کند.

حوزه آبخیز قره قوم در شمال شرقی ایران و در مرز میان ایران و ترکمنستان واقع‌شده است. رودخانه‌های هری رود ( که از افغانستان وارد ایران می‌شود و از سرخس سرچشمه می‌گیرد.)، رود جم، باخزر به قره قوم جاری می‌شوند.

بیشتر رودخانه‌هایی که در این مقاله معرفی شدند فصلی هستند و بسیاری دیگر رودخانه آب شور، بنابراین آب شرب یکی از مهم‌ترین مسائل محیط زیستی ایران است.

منبع: destinationiran