چگونه کودکان کتابخوان تربیت کنیم؟

کتاب می‌تواند تکمیل کننده ذهنیت‌های پاک آن‌ها باشد، اما اهمیت کتابخوانی زمانی برای کودک آشکار می‌شود که والدین خود رهرو این راه باشند .

دکتر بهروز جلیلی، روانپزشک و فوق تخصص اعصاب کودکان، والدین را مهم‌ترین مشوقان برای کتابخوان کردن کودکان می‌داند و می‌گوید: اولین کسانی که می‌توانند بچه‌ها را به کتاب و کتابخوانی تشویق کنند، نه پرستاران هستند و نه مربیان مهد؛ فقط والدین در این زمینه نقش مهمی ‌دارند. باید از سنین یک و نیم تا دوسالگی کودکان را به کتابخوانی تشویق کرد، حتی با دقت در رفتار بچه‌ها متوجه می‌شویم، وقتی در سنین پایین هنگامی‌ که کتابی مقابل آن‌ها گذاشته می‌شود، بی‌هدف کتاب را ورق می‌زنند و این حرکت یعنی تمرین کتابخوانی. از این رو به والدین توصیه می‌شود کتاب‌هایی با عکس‌های رنگی برای کودکان خریداری کنند که این مسأله منجر به علاقه‌مندی به کتاب می‌شود.

  اولویت با کتاب است

دکتر جلیلی، کتاب خریدن را برای کودکان نسبت به خریدن اسباب بازی دارای اولویت بیش‌‌تری می‌داند و می‌گوید: هنگامی‌که کودک به سنین مهدکودک و پیش دبستانی می‌رسد، باید به جای خریداری اسباب بازی‌هایی که تأثیر مطلوبی بر روحیه کودکان ندارند، به خریدن کتاب و کتابخوانی روی بیاورند .

از این کارشناس می‌پرسیم، والدین بهتر است در چه حالت‌هایی برای کودکان کتاب بخوانند تا آن‌ها را به کتابخوانی علاقه مند کنند؟ وی می‌گوید: حالت‌های کتاب خواندن کودکان این گونه آغاز می‌شود که کودک به صورت خودکار کتاب را ورق بزند. بهتر است والدین بویژه مادران در هنگام خوابیدن کودکان، کتاب داستان‌هایی با تناسب سن کودکشان برای آن‌ها بخوانند .

توصیه این روانپزشک کودکان، خرید کتاب‌های رنگی برای کودکان است. وی در این باره اضافه می‌کند: والدین می‌توانند برای رفتارهای خوب کودکان دبستانی که سواد خواندن دارند به عنوان جایزه به آن‌ها کتاب بدهند. تا سنین پیش دبستانی، کودکان به کتاب‌هایی که در بالای صفحه عکس بزرگ و رنگی بیشتری دارد، علاقه نشان می‌دهند. بچه‌ها با رسیدن به سنین پیش دبستانی، خواندن و نوشتن را تقلید می‌کنند، بنابراین لازم است از این موقعیت استفاده شود. کودکانی که قبل از رفتن به دبستان اسم و فامیل خود را تقلید می‌کنند، گویی در حال نقاشی اسم خود هستند. والدین در چنین شرایطی به جای بی‌توجهی به کودکان، باید آن‌ها را به خواندن و نوشتن تشویق کنند.

  بچه‌ها را در انتخاب کتاب آزاد بگذارید

دکتر بهروز جلیلی بر اهمیت نگهداری کتاب نیز تأکید کرده و می‌گوید: نگهداری کتاب یکی از مسایلی است که والدین از سنین کودکی باید به فرزندان خود بیاموزند تا کودکان هم «کتابخوان» و هم «کتاب نگهدار» شوند. همراهی فرزندان با والدین در خرید کتاب در علاقه‌مند شدن آن‌ها به کتابخوانی مؤثر است، البته والدین باید کودکان را در سلیقه و انتخاب کتاب آزاد بگذارند، مگر اینکه کودک کتابی انتخاب کند که با سنشان نامتناسب و یا در بردارنده آسیب‌های اخلاقی باشد. حجت الاسلام دکتر ابراهیم اخوی، روان شناس و مدیر مرکز مشاوره مآوا نیز با بیان اینکه کودکان در مرحله نخست، دنیای خود را در ذهن خود می‌سازند و هرقدر این ذهن پربارتر باشد، امکان موفقیت واقعی در آینده هم بیشتر خواهد بود؛ می‌گوید: می‌توان کودکان را سراغ کتاب‌هایی برد که شخصیت‌های مورد علاقه آن‌ها نخستین بار در آن کتاب‌ها تولد یافته و سپس به پویانمایی یا داستانهای نمایشی درآمده‌اند. با این کار کودکان متوجه اهمیت کتاب‌ها می‌شوند. کودکان با مطالعه کتاب پرسش‌هایی در ذهن آ‌نها شکل می‌گیرد که نیازمند پاسخگویی صحیح از سوی والدین است. امیرمؤمنان(ع) می‌فرمایند: کودکی که در خردسالی می‌پرسد، در بزرگسالی پاسخ می‌دهد.  اخوی با بیان اینکه کودکان، آفریننده هستند و از دیدن تنوع کتاب‌ها، خلاقیت بیشتری در آن‌ها شکوفا می‌شود، اضافه می‌کند: حضور کودک در فروشگاه کتاب با آموزش‌هایی که پیش‌تر به او داده‌اید و سقفی که برای خرید مشخص کرده‌اید، می‌تواند پرفایده باشد. هنگامی‌که کودک سراغ کتابی می‌رود، در واقع یکی از علاقه‌های خود را به شما اعلام می‌کند و می‌تواند سرنخی برای شناسایی استعدادهای او باشد. برای مثال زمانی که کودک سراغ کتاب‌هایی می‌رود که در آن اطلاعات کشورهای دیگر یا شهرهای ایران ارایه شده، نشان می‌دهد که به مطالعات جغرافی و اجتماعی علاقه‌مند است. گاهی هم کودکان با تأثیرپذیری از رسانه، دنبال کتاب‌هایی درباره شخصیت‌های کارتونی می‌روند که می‌تواند از طرف والدین کنترل شود.

  خودتان هم کتاب بخوانید

اخوی نقش والدین را در کتابخوان کردن کودکان مهم دانسته و می‌افزاید: والدین الگوهای کودکان هستند. به همین دلیل در آموزه‌های دینی تأکید شده که پیش بچه‌ها نماز بخوانید تا اولین بخش رفتار دینی آن‌ها با مشاهده گری شکل بگیرد. به همین نسبت، زمانی که کودک، مادر و پدر خود را مشغول مطالعه می‌بیند، اشتیاق زیادی به الگوبرداری و همانندسازی در خود می‌یابد. همچنین زمانی که والدین داستان‌ها را از روی کتاب برای کودکان می‌خوانند و فرزندانشان با شنیدن محتوای داستان به آرامش می‌رسند، از آن به عنوان یک سرمایه روانی و پایگاه امن در بزرگسالی هم می‌توانند بهره‌مند شوند. تشویق والدین و تشکیل کتابخانه کوچک و کودکانه می‌تواند برای تحقق این هدف بسیار مؤثر باشد.

وی با بیان اینکه کودکان در دوره‌های سنی نیازهای متفاوتی دارند، تأکید می‌کند: در خردسالی، کتاب‌های رنگ آمیزی، شعر و قصه کودکانه همراه با تصاویر جذاب و بویژه با تأکید بر نقش حیوانات مؤثرتر هستند. در دوره ابتدایی کودکان به کتاب‌هایی که اطلاعات آن‌ها را افزایش دهد و مهارت‌های بیش‌تری به آن‌ها بیاموزد، نیاز دارند. برخی از مؤسسه‌های نشر هم کتاب‌ها را بر اساس گروه‌های سنی دسته بندی کرده‌اند که والدین می‌توانند بر اساس آن خرید کنند.

در آموزهای دینی تأکید شده است که پیش از بلوغ، کودکان را با قرآن آشنا کنید تا ضمن بهره‌مندی از دانش ناب قرآنی، با این کتاب مقدس انس بگیرند و در دوره‌های بعدی به عنوان بخشی از تغذیه معنوی آن را با خود به همراه داشته باشند، چرا که به عنوان یک وظیفه تربیتی باید مراقب کتاب‌های آلوده به محتوای نادرست باشیم.

این‌ها مهم‌ترین نکته‌هایی است که کارشناسان بر آن تکیه دارند:

  کودک را از یک و نیم تا دو سالگی با کتاب آشنا کنید.

  برای کودکانتان اول کتاب بخرید، بعد اسباب بازی.

  مادر در رختخواب  کنار کودک باشد و برای او کتاب بخواند.

  برای بچه‌ها کتاب‌های رنگی بخرید.

  به کودکان دبستانی در قبال کارهای خوبشان، کتاب هدیه بدهید.

  با بچه‌ها به کتابفروشی بروید و همراه با هم کتاب بخرید.

  برای کتاب‌های کودکتان یک کتابخانه کودکانه درست کنید.

  کتاب‌هایی را که قهرمانانشان برای کودک آشناست، بخرید.

  اگر کودک پرسشی درباره کتاب داشت، به آن‌ها با حوصله پاسخ دهید.

  خودتان هم کتاب بخوانید تا بچه‌ها از شما الگو بگیرند.