درباره خرس های ایرانی

وقتی که بچه بودم مادر بزرگم داستانی برایم تعریف می‌کرد که هنوز چیزهایی از آن را به خاطر دارم. داستان ماجرای خرسی بود که شب‌ها بیرون می‌آمد و در اطراف خانه جنگل بانی شاخه ها را می شکست و میوه می‌چید.

یکبار از مادربزرگم پرسیدم: خرس توی کدام جنگل زندگی می‌کرد؟

مادربزرگم گفت: جنگل مازندران

و من هم به شعف آمدم از اینکه ایران هم خرس دارد.

بعدها فهمیدم که از خانواده خرس ها دو نوع خرس قهوه ای و خرس سیاه در ایران زندگی می‌کنند. همینطور فهمیدم نه تنها در جنگلهای مازندران که از شمال خراسان تا آذربایجان، ارسباران و جنگل‌های زاگرس در شمال غربی و غرب کشور (لرستان، خوزستان، و فارس) محل زندگی خرس ها است.

خرس های قهوه ای جثه درشتی دارند. گوش هایشان گرد و کوچک است و دمشان کوتاه و نامشخص. رنگ خرس های قهوه ای در مناطق مختلف از قهوه ای تیره تا زرد بور تغییر می‌کند. طول بدن آنها تا دومترونیم هم می‌رسد. ارتفاع بدن بیش از یک متر است. خرس ها معمولاً بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ کیلوگرم وزن دارند، ولی قبل از رسیدن زمستان، وزنشان بیشتر می‌شود. زیرا خیلی می‌خورند تا برای خواب زمستانی آماده شوند و به اندازه کافی ذخیره غذایی داشته باشند. در این حالت یک لایه ضخیم ۲۰ سانتی متری (۱۰ سانتیمتر خز و ۱۰ سانتیمتر چربی) دور بدن خرس های بزرگ تشکیل می‌شود.

خرس ها معمولا شبگردند و کمتر روزها دیده می‌شوند. آنها به صورت انفرادی زندگی می‌کنند. مگر در مواقعی که خرس ماده توله داشته باشد. خرس ها روی چهار دست و پا راه می‌روند و می‌توانند مسافت زیادی را در این حالت بدوند. ولی هنگام نزاع و بازی روی دو پا می‌ایستند. خرس ها می‌توانند از درختان بالا روند و شناگران ماهر هستند و حس بویایی بسیار قوی دارند.

خرس ها زمستان خواب هستند؛ یعنی در اواخر پاییز و فصل زمستان که غذا کمتر یافت می‌شود، به حالتی شبیه خواب فرو می‌روند. البته آنها خونگرمند و در این حالت، درجه حرارت بدن طبیعی است و کم نمی‌شود. به همین دلیل خرس می‌تواند هنگام احساس خطر از لانه خارج شود، ولی اگر احساس خطر نکند، معمولاً در طول زمستان از لانه خارج نمی‌شود.

آنها لانه خود را در غارها و میان سنگ های بزرگ و یا بوته زارهای انبوه انتخاب می‌کنند.

خرس‌ها همه‌چیز‌خوارند و هم از گیاهان و هم از جانوران تغذیه می‌کنند. رژیم غذایی آنها بستگی به مواد غذایی قابل دسترس دارد. اغلب از مواد گیاهی نظیر میوه‌ها، ریشه، دانه، جوانه، و مواد حیوانی از قبیل حشرات، مهره‌داران کوچک، نوزاد پستانداران بزرگ، ماهی، لاشه حیوانات و زباله تغذیه می‌کنند. آنها عسل را خیلی دوست دارند.

در اواخر تابستان و پاییز معمولاً خرس ها در مناطق پایین دست جنگل ها و دره ها که میوه های وحشی فراوان است، ساکن می‌شوند و آثار شکستگی شاخه های درختان میوه و مدفوع خرس در این منطقه ها مشاهده می‌شود.

جفت گیری خرس ها اغلب در اواسط فصل تابستان صورت می‌گیرد. مدت آبستنی هفت تا هشت ماه است. بچه خرس ها معمولاً در طول خواب زمستانی به دنیا می‌ایند. دو تا سه نوزاد کوچک و کور که حدود ۲۵۰ تا ۵۰۰ گرم وزن دارند و بعد از یک ماه چشمهایشان باز می‌شود. توله خرس ها تا چهار ماهگی شیر می‌خورند و تا دو سالگی با مادر خود می‌مانند. نرها در چهار سالگی و ماده ها در دو سالگی بالغ می شوند. خرسها معمولاً هر دو سال یکبار می‌زایند. طول عمر خرس حدود ۳۰ تا ۴۵ سال است..

خوشبختانه خرس ها به دلیل استفاده از مواد غذایی گوناگون، زندگی در منطقه های دوردست و صعب العبور و کوهستانی و جنگلی، پبگرد بودن و نداشتن دشمن طبیعی، از جمعیت نسبتاً خوبی برخوردارند و در حال حاضر خطری جدی نسل آنها را تهدید نمی‌کند.

مرتضی اسلامی دهکردی