در کشورهای غربی همسران روسای جمهور، بانوی اول کشور به حساب می‌آیند و فعالیت‌های گوناگون سیاسی و غیرسیاسی در سطوح بالا انجام می‌دهند.
اما در ایران و پس از انقلاب اسلامی همسران روسای جمهور چهره‌های شناخته شده‌ای نبوده و تاکنون هیچ یک از همسر هیچکدام از روسای جمهور مسئولیتی برعهده نگرفته‌اند اما قطعا در برخی مسائل سیاسی نقش اثرگذاری ایفا کرده‌اند چرا که در هر حال، همسر رئیس جمهور بوده‌اند.
علیرغم همسران روسای جمهور، همسران فعالان و شخصیتهای سیاسی دیگر غیر از رئیس دستگاه اجرایی در عرصه سیاست حضور فعال‌تری داشته‌اند به صورتی که به محض انتصاب همسرشان در مسئولیت جدید، آنها نیز چرخش داشته‌اند و در کنار همسر مسئولیتی را برعهده گرفته‌اند.
– آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و عفت مرعشی
عفت مرعشی همسر آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، در زمانی که وی رئیس مجلس و همچنین رئیس‌جمهور بود، چندان در عرصه سیاست کشور فعال نبود ولی در سالهای اخیر فعالیت وی و موضع‌گیری‌های سیاسی‌اش افزایش پیدا کرده است.
قرار است کتاب خاطرات عفت مرعشی به عنوان “پا به پای سر” که شرح رویدادهای مختلف زندگی مشترک آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و مرعشی است، بزودی منتشر شود. همسر آیت الله هاشمی رفسنجانی در این کتاب به ماجرای دستگیری خود و همسر شهید مفتح توسط ساواک قم و بازجویی‌های شبانه اشاره کرده است.
اولین عکسی که از عفت مرعشی به صورت رسمی منتشر شد، مربوط به سال ۱۳۶۰ است؛ یعنی زمانی که وی به همراه همسرش آیت الله هاشمی رفسنجانی که در آن زمان ریاست مجلس را بر عهده داشت، به کره شمالی رفته بودند و با کیم ایل سونگ رهبر وقت کره شمالی و پدربزرگ رهبر فعلی این کشور عکس یادگاری گرفتند.
اظهارات مرعشی در روز انتخابات ریاست‌جمهوری دهم حاشیه‌ساز شد؛ چرا که او بعد از رای دادن اقدام به بیان سخنان تحریک‌آمیزی کرد که این امر با انتقادات زیادی مواجه شد. او همچنین همزمان با بازگشت مهدی هاشمی به تهران و دستگیری وی به این موضوع واکنش نشان داد و گفت که نام دزدان را با اسم‌های “ف، خ، ج” مخفف می‌گویند، اما نام پسر من را فریاد می‌زنند.
اکبر هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۳۷ به خواستگاری عفت مرعشی دختر حجت‌الاسلام سیدمحمدصادق مرعشی از فامیل بزرگ مرعشی و از نوادگان حضرت آیت‌الله سیدکاظم طباطبایی یزدی رفت. حاصل ازدواج عفت مرعشی و هاشمی رفسنجانی پنج فرزند به نامهای فاطمه، محسن، فائزه، مهدی و یاسر است.
– رئیس دولت اصلاحات و زهره صادقی
رئیس دولت اصلاحات در سال ۱۳۵۳ با زهره صادقی ازدواج کرد که ثمره این ازدواج دو دختر و یک پسر به نامهای لیلا، نرگس و عمادالدین است.
زهره صادقی زاده۱۳۲۹ همسر رئیس دولت اصلاحات و خواهرزاده امام موسی صدر است. صادقی اگرچه در خانوادهٔ فرهنگی و سیاسی بزرگ شده اما هیچ وقت به طور جدی وارد فعالیت‌های سیاسی نشده است. او در سال ۱۳۷۸ به همراه تعدادی از همسران اعضای دولت وقت، مؤسسه خیریه “به‌آفرین فردا” را تاسیس کرد. مهم‌ترین حضور سیاسی او در سال ۱۳۸۷ و در جریان حملات اسرائیل به غزه بود که در پاسخ به نامهٔ همسر امیر وقت قطر، نامهای نوشته و خواستار فراخوان دولتها و ملت‌ها برای حمایت از مردم فلسطین شده بود.
– محمود احمدی‌نژاد و اعظم‌السادات فراحی
اعظم‌السادات فراحی همسر محمود احمدی‌نژاد در دوره دوم دولت همسرش تلاش کرد تا نقشی متفاوت از سایر همسران روسای جمهور ایفا کند.
فراحی در سال ۱۳۳۷ در منطقه رسالت تهران در خانواده‌ای متوسط متولد شد، وی فارغ‌التحصیل دانشگاه علم و صنعت بوده و به امر تدریس و تحقیق مشغول است.
اعظم فراحی و محمود احمدی‌نژاد در ۲۲ خرداد ۱۳۵۹ با یکدیگر ازدواج کردند. حاصل ازدواج این دو، دو پسر به نام مهدی و علیرضا و یک دختر به نام فاطمه است. مهدی احمدی‌نژاد با طیبه مشایی دختر اسفندیار رحیم مشایی ازدواج کرده و حاصل این ازدواج دختری به نام زهرا است. علیرضا احمدی‌نژاد پسر دوم احمدی‌نژاد نیز با خواهرزاده شهید محمود کاوه ازدواج کرده و حاصل این ازدواج یک پسر است و فاطمه احمدی‌نژاد دختر دیگر احمدی‌نژاد با مهدی خورشیدی ازدواج کرده که حاصل ازدواج آنها زهرا خورشیدی است.
فراحی طی هشت سال ریاست جمهوری احمدی‌نژاد در سفرهای استانی همواره تلاش کرد که بدون تبلیغات رسانه‌ای در کنار همسرش حضور داشته باشد و در این سفرها از موسسات خیریه و بهزیستی بازدید می‌کرد.
آنچه که نام اعظم السادات فراحی را در سال ۱۳۸۷به صورت رسمی در رسانه‌ها مطرح کرد، نامه وی به سوزان مبارک همسر حسنی مبارک دیکتاتور سابق مصر بود که در ارتباط با حصر غزه و تلاش برای کمک کردن به مردم فلسطین نوشته شده بود تا از فاجعه انسانی در غزه جلوگیری شود. وی همچنین در آذر سال ۱۳۸۸ در اجلاس همسران اعضای جنبش عدم تعهد در ایتالیا شرکت کرد و در حاشیه این سفر با همسران روسای جمهور عراق، سنگال، و پاکستان دیدار و در زمینه علایق مشترک دو کشور به گفت و گو و تبادل نظر پرداخت.
گفته می‌شود فراحی از جمله کسانی است که از حضور وزرای زن در کابینه حمایت کرده و همچنین نقش موثری در اتخاذ چنین تصمیمی از سوی همسرش داشته است. وی در شانزدهمین اجلاس سران جنبش غیرمتعهدها نیز نقش فعالی داشت، همسران سران شرکت‌کننده در این اجلاس در ضیافت شام فراحی شرکت کردند.
نام فراحی در سال ۹۰ و در یک بررسی به مناسبت روز زن در فهرست ۱۰ زن تاثیرگذار و خبرساز سال قرار گرفت.
– حسن روحانی و صاحبه روحانی
صاحبه روحانی همسر حجت‌الاسلام حسن روحانی رئیس‌جمهور کنونی کشورمان ایران است. او فعالیت سیاسی ندارد و گفته می‌شود خانه‌دار است. همسر حسن روحانی متولد ۱۳۳۳ است و اطلاعات زیادی از او در دست نیست.
نام صاحبه روحانی بعد از پیروزی همسرش در انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم مطرح شد. او به اقتضای همسر رئیس‌جمهور بودن در برخی مراسم رسمی حضور پیدا می‌کند. وی در بهمن ماه سال ۹۲ به همراه جمعی از همسران مقامات دولتی و سُفرای خارجی مقیم تهران در مراسم افتتاحیه بازارچه خیریه‌ای که در برج میلاد برگزار شده بود شرکت کرد و در پایان این بازدید در دفتر یابود آن نوشت: “امروز از برج میلاد دیدن نمودم. خیلی جالب و دیدنی بود، امیدوارم که موفق باشید.”
همه این شواهد نشان می‌دهد که همسران روسای جمهور کشور ما تاکنون نتوانسته و یا نخواسته‌اند در عرصه سیاسی کشور نقش‌آفرینی کنند؛ این موضوع می تواند دلایل گوناگونی داشته باشد مثلا اینکه احتمالا همسر رئیس جمهور تا پیش از انتخاب همسرش به عنوان رئیس قوه مجریه، هیچ سِمت اجرایی و مدیریتی نداشته و یا اینکه رئیس دولتها نمی خواسته اند اعضای خانواده خود را رسماً وارد امور مدیریتی کشور کنند و یا …. .
در هرحال این مسئله جای بررسی بیشتر دارد؛ شاید رئیسان جمهور ایران در دوره های گوناگون پس از انقلاب اسلامی روزی به این پرسش پاسخ دهند.
